W zmiennym, pełnym dynamicznego rozwoju świecie, nie jest łatwo zarządzać biznesem. Planując bieżące działania i rozwój firmy bierzemy pod uwagę wiele zmiennych które związane są m. in. z ryzykiem finansowym, możliwościami technicznymi, konkurencją. Równocześnie zakładamy pewną stabilność w wybranych obszarach. Jednym z takich założeń jest dostępność nośników energii. Wprawdzie w ostatnich latach koszty związane z korzystaniem z energii mają coraz większe znaczenie dla budżetów, co powoduje systematycznie rosnące zainteresowanie rozwiązaniami pozwalającymi na oszczędności, warto jednak na efektywne korzystanie z energii spojrzeć szerzej.
Na początek spojrzenie na historię inżynierskim okiem. Nie chodzi o szczegółowe badanie kolejnych faktów, lecz o szerszą perspektywę dla omawianego tematu. Rozwój przemysłu na szeroka skale związany był początkowo z mechanizacją produkcji i coraz szerszym wykorzystaniem surowców energetycznych. Kiedy 1763 James Watt zmodernizował silnik parowy Thomasa Newcomena z 1712 r.; rozwiązanie to pozwoliło na wykorzystanie maszyn parowych najpierw w przemyśle włókienniczym, następnie w znaczący sposób wpłynęło rozwój gospodarczy na świecie. Coraz większe znaczenie mają od tego czasu surowce energetyczne. Kolejne rewolucje przemysłowe (dziś mówimy o 4 rewolucji!) również związane były z dostępnością różnych źródeł energii, możliwością jej przetworzenia oraz wykorzystywaniem dostępnych nośników energii. Począwszy od zastosowania paliw kopalnych poprzez coraz większą dostępność energii elektrycznej po niezależne źródła energii.
Aktualnie trudno byłoby prowadzić działalność bez dostępu do energii. Planowanie kosztów związanych z korzystaniem z różnych nośników energii, inwestycje w rozwiązania pozwalające na pozyskiwanie energii z różnych źródeł, coraz częstsze poszukiwanie możliwości zaoszczędzenia energii równocześnie powodują podniesienie świadomości związanej z efektywnością energetyczną. I tu, podobnie jak w przypadku budowania kultury organizacji ukierunkowanej na jakość, sprawdza się podejście procesowe. Podkreślić trzeba, że cele strategiczne firmy nie dotyczą w pierwszej kolejności optymalizacji korzystania z energii. Energi jest niezbędna, żeby realizować cele dotyczące działalności przynoszącej przychody dla firm. Efektywne korzystanie z energii będzie miało natomiast wpływ na koszty prowadzenia działalności i zyski, jakie firmy osiągają oraz na zapewnienie ciągłości działania. I o tym trzeba pamiętać planując strategię firmy.
Jak efektywnie korzystać z energii?
Warto wykorzystać mechanizmy znane i wypracowane w ramach podejścia jakościowego. Przede wszystkim – nie tolerować marnotrawstwa. Energia, pod postacią dowolnego nośnika, jest zasobem. Opierając funkcjonowanie firmy o podejście procesowe, na wejściu do każdego procesu powinna się znaleźć energia pod postacią dostarczanego nośnika. To jednak nie wszystko. Żeby zaplanować proces w którym efektywnie wykorzystywana jest energia, konieczne jest ustalenie niezbędnych parametrów pracy maszyn, urządzeń, przebiegu operacji technologicznych. I podobnie jak w przypadku zużycia surowców, czasu pracowników, sprawdzić trzeba gdzie energię zużywamy bez potrzeby.
Czy jest to proste, czy każdy to potrafi?
I tak, i nie. Jednoznaczne marnotrawstwo może zauważyć każdy. Oświetlone pomieszczenie, w którym nikogo nie ma i nie ma wymagań związanych z bezpieczeństwem. Słyszalne „wycieki” sprężonego powietrza. Urządzenia pracujące na tzw. biegu jałowym, które przez długi czas nie są wykorzystywane. Otwarte bez wyraźnej potrzeby okna i drzwi w przypadku kiedy pomieszczenie jest ogrzewane/ chłodzone. To są przykłady, w których w zasadzie każdy może zareagować. W wielu firmach wymaga to najpierw zbudowania takiej kultury organizacyjnej, w której efektywne korzystanie z energii ma znaczenie. I tu maja znaczenie kompetencje związane z energią szeroko rozumianą. Odnosząc się ponownie do podejścia procesowego, już na poziomie strategicznym zadbać trzeba o uzyskanie informacji na temat niezbędnych kompetencji do zarządzania energią w firmie. Kolejnym krokiem jest podjęcie decyzji które z tych kompetencji zapewnione zostaną wewnętrznie, a kiedy zaistnieje konieczność korzystania z zewnętrznych doradców. Przykładem takiej sytuacji jest audyt energetyczny. Jest to działanie konieczne aby poznać firmę od strony energetycznej, wymaga jednak specjalistycznej, fachowej wiedzy. Podobnie jest w przypadku oceny, które z planowanych rozwiązań będzie najbardziej korzystne pod względem efektywności energetycznej. Niezależnie od sposobu zapewniania kompetencji, w każdym z realizowanych procesów zapewnić trzeba niezbędne informacje i działania związane z wykorzystaniem energii.
Jakie są stosowane modele zarządzania energią?
Najczęściej analizowane są koszty dotyczące nośników energii. Uzyskiwane wyniki zależą jednak nie tylko od wewnętrznych rozwiązań, ale również od zmiany cen dostawców. W zależności od przyjętych zasad budżetowania dla poszczególnych procesów, nie zawsze będzie jednoznacznie wiadomo, gdzie możliwe są oszczędności.
Wsparciem jest tu regularnie wykonywany audyt energetyczny. Powinien on wskazywać udział poszczególnych nośników energii w bilansie energetycznym firmy oraz w bilansie kosztów energii. Z audytu energetycznego powinno również wynikać, które działania/ procesy zużywają najwięcej energii. Powiązanie tych danych z efektami procesów/działań (produkcja, ilość wykonanych operacji, inne istotne dla prowadzonych działań wyniki) są podstawą do oceny efektywności energetycznej w poszczególnych procesach.
Żeby w pełni wykorzystać wyniki audytu energetycznego konieczne jest włączenie uzyskanych informacji w system zarządzania. Będą one wtedy uwzględnione w realizowanych procesach, a wskaźniki uwzględnią również efektywne wykorzystanie energii.
Zarządzanie firmą z uwzględnieniem efektywności energetycznej w procesach wymaga ciągłego doskonalenia podejścia i aktualizowania danych, na których się opieramy. Warto jednak wykorzystać rozwiązania organizacyjne sprawdzone w odniesieniu do jakości, systematycznie budować kompetencje dotyczące zarządzania energią w procesach oraz włączyć wskaźniki dotyczące efektywności energetycznej. Wsparciem w tym temacie jest wprowadzenie wymagań PN-EN ISO 50001.
